پای مصنوعی در واقع نوعی پروتز اندام تحتانی است که به افراد دارای قطع عضو کمک می‌کند تا فعالیت‌های عادی و روزمره را به راحتی انجام دهند. این فعالیت‌ها می‌تواند شامل راه رفتن، کار کردن و حتی ورزش شود.
انجام فعالیت بدون نیاز به واکر، عصا و یا هر نوع وسیله نگهدارنده دیگر باعث می‌شود که افراد بتوانند آزادانه و همانند یک فرد بدون نقص عضو از فعالیت دلخواه خود لذت برده و یا در محیط کار و ورزش همانند یک فرد بدون معلولیت موفق باشند.
در ادامه با انواع پاهای مصنوعی، نحوه ساخت و استفاده از آن و تکنولوژی‌های مورد استفاده در ساخت پروتز پا آشنا می‌شویم.
انواع پای مصنوعی
پای مصنوعی در سایزها و انواع مختلف ساخته می‌شود. در واقع ساخت پای مصنوعی در کلینیک ارتوپدی فنی و بر اساس نوع معلولیت، قطع عضو، قد و وزن و نیاز واقعی فرد ساخته می‌شود.
در گذشته ساخت پاهای مصنوعی با استفاده از قالب گیری و اندازه گیری‌های سنتی انجام می‌شد که هنوز هم این روش معمول است اما با ورود تکنولوژی‌های جدید برای ساخت این اندام مصنوعی از دستگاه‌های به روز و پرینتر‌های سه بعدی هم استفاده می‌شود.
در حالت کلی پروتز پا به دو نوع پای مصنوعی بالای زانو و زیر زانو تقسیم بندی می‌شود. این تقسیم بندی بر اساس نوع قطع عضو پا انجام می‌شود.
پروتزهای پا به چند نوع از نظر ساختار و تکنولوژی هم شامل می‌شوند. از آنجمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پروتزهای سنتی: از دیرباز انواع پروتز و پای مصنوعی به صورت قالب گیری تهیه و در اختیار متقاضی قرار می‌گرفت. این پروتزها دارای شکل یکسان و حالت ثابتی بودند. پروتزهای مکانیکی و قدیمی معمولا حول یک محور چرخیده و استفاده از آن‌ها چندان آسان نیست. این نوع از پاهای مصنوعی دارای وزن سبکی بوده و هزینه پایینی دارند. اما راه رفتن با آن‌ها سخت بوده و به تمرین بیشتری نیاز دارد.
- پاهای مصنوعی پنجه کربنی: این نوع از پاهای مصنوعی برای افرادی که دچار نقص عضو زیر زانو هستند، مناسب است. این پروتزهای سبک با استفاده از کربن و بسیار دقیق طراحی می‌شوند. وزن بسیار سبکی که این پروتزها دارند و خاصیت ارتجاعی، راه رفتن را برای معلولین راحت‌تر کرده است.
- پاهای مصنوعی قابل کنترل با ریزپردازنده: این نوع از پاهای مصنوعی می‌توانند به کامپیوتر متصل شده و به کمک ریزپردازنده دستور بگیرند. از جمله کاربردهای این نوع پروتز راه رفتن در سطوح شیب دار و پله دار است که باعث راحتی حداکثری فرد دارای قطع عضو می‌شود.
- پروتز پای چند محوری: پروتزهای پای چند محوری یکی از انواع پروتزهای ساده هستند. با این تفاوت که می‌توانند روی چند محور بچرخند. کار با این پروتزها بسیار ساده‌تر از پروتزهای تک محوری است و راه رفتن نیز با این نوع از پروتزها به همان میزان، آسان خواهد بود.
- پروتزهای ورزشی: پروتزهای ورزشی دارای قابلیت ارتجاعی بالایی هستند که باعث می‌شود تا حرکات ورزشی مانند دویدن و پریدن به راحتی و بهتر انجام شود. شکل ظاهری این پاهای مصنوعی نیز متفاوت و بر اساس کارکرد آن است.
پروتز پا از چه اجزایی تشکیل شده است؟
اجرای تشکیل دهنده پاهای مصنوعی به چند مورد تقسیم بندی می‌شوند که هر کدام از آن‌ها کارایی خاصی دارد. تقریبا همه پروتزهای پا دارای قسمت‌هایی چون سوکت، سیستم تعلیق، مکش، سوسپانسیون خلا، فیلر و پنجه هستند.
برای نمونه، سوکت یک قالب بسیار دقیق از قسمت باقیمانده عضو قطع شده است و محل اتصال پروتز پا به بدن محسوب می‌شود. این قسمت باید بسیار راحت باشد. به همین دلیل سوکت برای هر فرد به صورت اختصاصی قالب گیری می‌شود.
سیستم تعلیق، مکش و سوسپانسیون خلا نیز برای حرکت در جهات مختلف کمک کننده هستند. در واقع این سه قسمت از پروتز پا تشکیل دهنده یک قسمت مهم از پای مصنوعی هستند. به طوریکه سیستم تعلیق مشخص می‌کند که پروتز به وسیله سوسپانسیون حرکات را کنترل کرده و مکش را برای حرکت در جهات مختلف تنظیم کند.
فیلر جایگزین ساق پا است و پنجه نیز قسمت انتهایی پاهای مصنوعی محسوب می‌شود که با زمین برخورد دارد.
ویژگی‌های یک پروتز پای مناسب و خوب
یک پروتز پای مناسب باید سبک بوده و در عین حال از مواد بسیار مقاوم ساخته شده باشد. وگرنه راه رفتن با این پا و انجام حرکات روزانه آسان نخواهد بود و بیش از جد به تعمیر احتیاج خواهد داشت.
سوکت یک پروتز پای مناسب نیز باید به دقت قالب گیری شده و آستر آن نیز باید بسیار نرم و با کیفیت باشد تا باعث احساس درد در قسمت قطع شده عضو نشود. این سوکت باید به فرد معلول اجازه دهد که به صورت آسان و روان راه برود.
ظاهر پروتز نیز باید کاملا طبیعی بوده و باعث نشود که فرد نتواند به هر علتی از استفاده آن زده شود. همچنین پروتزهای امروزی دارای سیستم‌های مجهز به کنترل الکترونیکی، حسگر و حتی هوش مصنوعی هستند که باعث می‌شود تا کیفیت و دقت پای مصنوعی بالاتر برود.
