زانوی پرانتزی

تغییر شکل زانوهای انسان به دلایل مختلف و در اشکال متفاوتی می‌تواند اتفاق بیفتد. تشکیل پای پرانتزی نیز یکی از انحرافات رایج در پا است که در زانوها اتفاق می‌افتد. در این حالت، زانوها در حد غیر متعارف از هم دوره شده و قوزک‌های پا نیز به همین میزان و یا بیشتر به هم چسبیده می‌شوند.

دلیل نامگذاری این بیماری به شکل آن برمی‌گردد که به پاها در حال ایستاده حالتی شبیه علامت پرانتز می‌دهد. در این نوشته تلاش کرده‌ایم تا با بررسی پاهای پرانتزی به عنوان یک بیماری رایج در بخش ارتوپدی، به روش‌های درمان آن نیز بپردازیم.

پای پرانتزی در چه سنی بروز می‌کند؟

سن مشخصی برای بروز این بیماری و انحراف پاها وجود ندارد اما معمولا از بدو تولد تا ۱۸ ماهگی ممکن است که علایمی از آن در کودکان قابل مشاهده باشد. این علائم بیشتر در ایستادن و راه رفتن کودکات قابل شناسایی است.

برای نمونه کودک به صورت ناشیانه‌ و غیر متعارفی راه رفته و شکل ایستادن و نگه داشتن پاها نامتعارف به نظر می‌رسد.

البته بیماری در این سنین بسیار خفیف است و ممکن است در حدود ۴ سالگی به صورت خود به خود و یا با روش‌های آسان تجویز شده توسط کارشناسان کلینیک ارتوپدی فنی از بین برود.

هر چند این نوع از بیماری ممکن است با افزایش سن نیز بروز پیدا کند و در سنین میانی نیز به وفور قابل مشاهده است. در این سنین درمان پای پرانتزی به مراحل و روش‌های بیشتر و جدی‌تری نیازمند است.

تشخیص پاهای پرانتزی به کمک اندازه گیری دقیق

چند روش تشخیص و اندازه گیری زانوی پرانتزی وجود دارد که از آن‌ها برای تشخیص این بیماری می‌توان استفاده کرد. برای نمونه دقیق‌ترین روش استفاده از عکسبرداری اشعه ایکس و رادیوگرافی است. در این روش اندازه‌گیری زاویه رانی به صورت کاملا دقیق ممکن می‌شود.

همچنین روش‌های سنتی و دستی نیز به همان اندازه دقیق هستند. در روش دستی بیمار بدون کفش و شلوار به حالت درازکش قرار می‌گیرد. به طوریکه زانوها، قوزک‌ها و پاها قابل مشاهده باشد. سپس فاصله دو قوزک کف پا و فاصله زانوها توسط متر، کولیس و خط کش اندازه گیری شده و بر اساس معیارها، میزان انحراف پای پرانتزی مشخص می‌شود.

برخی از پزشکان از آزمایشات پزشکی مانند آزمایش‌های بررسی کمبود ویتامین دی و کلسیم نیز به عنوان روش‌های مکمل تشخیص این انحراف استفاده می‌کنند.

دلایل بروز بیماری زانوی پرانتزی

پای پرانتزی به دلایل مختلف می‌تواند اتفاق بیفتد. برای نمونه از مهم‌ترین دلایل بروز این بیماری انحراف استخوان به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

• تنگی رحم و مشکلات جنینی می‌تواند در نوزادان سبب بروز این انحراف شود.
• این بیماری می‌تواند ارثی باشد و ابتلا به آن دلایل ژنتیکی داشته باشد.
• کمبود ویتامین دی و کلیسیم در بدن به دلیل تغذیه نادرست و یا برخی از بیماری‌ها نیز منجر به این انحراف در پاها می‌شود.
• بیماری راشیتیسم یا نرمی استخوان نیز یکی از دلایل ابتلا به انحراف پاهای پرانتزی است.
• چاقی و داشتن اضافه وزن نیز در طول زمان می‌توان با فشار به زانوها باعث پرانتزی شدن پاها شود.
• بیماری‌هایی مانند بلانت، دیسپلازی فیبروز، آکندروپلازی و هر نوع بیماری که در کودکی باعث رشد غیر طبیعی استخوان‌ها می‌شود، می‌تواند در نهایت به این انحراف بینجامد.
• ابتلا به آرتروز زانو در بزرگسالی نیز می‌تواند با ساییدن زانوها این بیماری را به وجود آورد.
• شکستگی‌های پا که به درستی بهبود پیدا نکرده‌اند می‌توانند باعث پرانتزی شدن پاها شوند.
• استفاده از کفش نامناسب و انجام حرکات ورزشی نامناسب باعث این بیماری می‌شود.
• بیماری‌هایی مانند پاژه استخوان و استئومالاسی یا نرمی استخوان نیز در بزرگسالی باعث بیماری پای پرانتزی می‌شود.

درمان زانوی پرانتزی با حرکات اصلاحی، تغذیه و ورزش

اصلاح پای پرانتزی در کودکان و سنین پایین‌تر که چندان حاد نیست با خوردن دارو، تغذیه مناسب و ورزش قابل انجام است. تغذیه مناسب می‌تواند کمبود ویتامین‌ها را در بدن شما جبران کرده و حتی میزان چاقی و اضافه وزن شما را کاهش دهد. در واقع تقویت استخوان‌ها و کاهش وزن اولین کاری است که شما باید انجام دهید.

در ادامه شما باید با نظارت متخصصین ارتوپدی فنی، حرکات اصلاحی و ورزشی را که بیشتر به تقویت مچ پا و زانوها مربوط می‌شود، انجام دهید. از جمله ورزش‌های مفید می‌توان به بدنسازی، پیلاتس، یوگا و ماساژ ورزشی اشاره کرد. در کنار این موارد معمولا از داروهای مسکن، ضد التهاب و مکمل‌های دارای ویتامین دی، کلسیم و ویتامین سی نیز استفاده می‌شود.

استفاده از ارتز، بریس و زانوبند برای بهبود انحراف پزانتری شدن پاها

استفاده از بریس و انواع زانو بند می‌تواند به کاهش رشد این بیماری و بهبود آن کمک کند. به خصوص اینکه در موارد خفیف و غیرحاد، این روش یک روش ایده‌آل و بدون عوارض خواهد بود. در این روش معمولا از بریس‌ها و یا زانوبندهایی استفاده می‌شود که مخصوص هر بیمار در کلینیک ارتوپدی فنی به صورت مجزا ساخته می‌شود.

این موارد می‌تواند با فشار مناسب و دائمی به زانوها و پاها، آن‌ها را به مرور به شکل عادی برگردانده و یا حداقل از شدت خم شدن زانو بکاهد. همچنین می‌تواند قوزک پا را نیز در برابر فشار تقویت کند.

کارشناسان ارتوپدی فنی می‌توانند انواع ارتز و کفش طبی را نیز در این زمینه به بیمار تجویز کنند. این نوع از کفش‌ها بیشتر در حالتی که کف پای صاف نیز وجود داشته باشد، تجویز می‌شود. این نوع از کفش‌ها علاوه بر تقویت مچ و استخوان پا، می‌توانند درد ناشی از پای پرانتزی را هم در راه رفتن بکاهند.

عمل جراحی برای بهبود پرانتزی شدن پاها

اگرچه عمل جراحی به دلیل تهاجمی بودن و داشتن عوارض، آخرین روش درمانی برای پای پرانتزی است اما در موراد حاد و یا با بالاتر رفتن سن، اجتناب ناپذیر می‌شود. این عمل باید به تشخیص پزشک متخصص انجام شود.

روش‌های مختلف جراحی در این زمینه وجود دارد که می تواند شامل بهبود زاویه زانوها و اصلاح در استخوان پا شود.

انحراف زانو از محور طبیعی خود بطرف خارج را زانوی والگوس میگوییند

انحراف بسمت داخل ساق پا را زانوی واروس یا پارانتزی میگوییند

انحراف والگوس زانو بدلیل اختلال در فشار وارده در زانو باعث ایجاد آرتروز خواهدشد

زانوی والگوس همچنین باعث ناثباتی کشکک خواهد شد

درصورتی که زانوی والگوس ایجاد آرتروز درقسمت خارجی کند با استئوتومی از قسمت را انحراف زانو اصلاح خواهد شد

گاه درحین عمل برای اصلاح محل کشکک نیاز به آزاد کردن بافت قسمت خارجی خواهد بود

خطری که ممکن است حین جراحی زانوی والگوس رخ دهد فلج عصب پرونئال میباشد

در صورتی که آرتروز در تمام سطوح مفصلی رخ داده باشد اصلاح زانوی والگوس با تعویض مفصل خواهد بود

پای ضربدری خوش خیم در کودکان در سنین سه تا پنج سالگی شایع است.پای ضربدری(والگوس زانو) در این کودکان غالباً با کف پای صاف همراه است و می توان این حالت را با کفش طبی اصلاح کرد، در اکثر موارد این تغییر شکل تا شش سالگی اصلاح می گردد. البته بهتر است که یک بررسی از جهت اینکه بیماری خاصی وجود ندارد به عمل آید.

در اصطلاح عامیانه زانوی ضربدری بیشتر اشاره می شود.

زانوی پرانتزی و زانوی ضربدری از مشکلات شایع کودکان می باشد. در این بیماران درحالت ایستاده، زانوها از هم فاصله داشته درحالیکه قوزک ها به هم چسبیده‌اند و پاها حالت پرانتز می‌گیرند. زانوی ضربدری در مقابل زانوی پرانتزی است. در کلینیک صحت بخش خدمات ویژه برای بیماران زانوی ضربدری، پروتز پا و… ارائه می شود.

علل تغییر شکل های مفصل زانو

۱- فیزیولوژیک
۲- عدم یکنواختی صفحات رشد انتهای تحتانی ران، انتهای فوقانی درشت نی و نازک نی(فیبولا)
عدم یکنواختی صفحات رشد به چند دلیل اتفاق می افتد که عبارتنداز: تروما(ضربه)، عفونت ها، استئوکندروز صفحه رشد انتهای فوقانی درشت نی، بیماری های متابولیک و تغذیه ای(مثل راشیتیسم) و موارد عدم تعادل عضلانی(مثل پولیومیلییت).
۳- بد جوش خوردن شکستگی های اطراف مفصل زانو

یک نکته مهم

پرانتزی شکل شدن زانوها در اطفالی که تازه به راه افتاده اند غالبا فیزیولوژیک بوده و خود به خود اصلاح می شود. این تغییر شکل در کودکانی که زودتر از معمول راه می افتند شایع تر است. پرانتزی شکل شدن زانوها معمولا تا ۱۸ ماهگی اصلاح شده و احتیاجی به درمان ندارد.

درمان (Treatment):

درمان بیماری اصلی که باعث تغییر شکل زانو شده ضروری است. در صورتیکه تغییرشکل خفیف باشد زاویه دار شدن زانو را می توان با کفش طبی درمان کرد. برای اصلاح والگوس از Medial heel wedge (بلندکردن قسمت داخلی پاشنه) و جهت اصلاح واروس از Lateral heel wedge (بلندکردن قسمت خارجی پاشنه) استفاده می شود.
در کودکان درصورتیکه تغییرشکل شدیدتر باشد علاوه بر تجویز کفش طبی باید بریس مناسبی را به کار برد. در کودکانی که درمان های فوق موثر نباشد و یا تغییر شکل خیلی شدید باشد باید آن را با عمل جراحی اصلاح کرد که ممکن است بستن صفحه رشد در یک طرف و یا استئوتومی انجام گردد.
اگر پس از بسته شدن صفحه رشد، کفش طبی و بریس، تغییر شکل اصلاح نشود ممکن است عمل استئوتومی صورت گیرد. نوع و محل استئوتومی باید در استخوانی انجام گردد که حداکثر تغییر شکل در آن وجود دارد.

آقای علیرضا کرباسی کارشناس ارشد مهندسی پزشکی توانبخشی معاون فنی کلینیک صحت بخش با شرکت در دوره های آموزشی انستیتوهای اروپایی سعی در بروز کردن دانش فنی و علمی کلینیک صحت بخش می نماید.

کادر اجرایی کلینیک صحت‌بخش که در راس آن آقای علیرضا کرباسی مدیر اجرایی کلینیک قراردارد به طور مداوم با حضور در کارگاههای آموزشی و سمینارهای علمی اروپایی اقدام به ارتقاء دانش فنی مجموعه صحت بخش می کند. چرا که ایمان داریم با کسب دانش بروز دنیا می‌توان خدمات بهتر و مناسبتری به بیماران گرامی ارائه دهیم.